เมื่อเย็นวันที่ 16 เมษายน 2567 เวลา 17.00 น ณ อนุสรณ์สถานตำนานหงส์ หมู่ที่ 7 ต.วังหงส์ อ.เมืองแพร่ จ.แพร่ นายชุติเดช มีจันทร์ ผู้ว่าราชการจังหวัดแพร่ เป็นประธานเปิดงานประเพณีสงกรานต์และดำหัวหงส์ โดยมี นายเอกชัย หงส์อ้าย นายกเทศมนตรีตำบลวังหงส์ กล่าวรายงานว่า งานประเพณีสงกรานต์และประเพณีดำหัวหงส์ เป็นอัตลักษณ์ของชาวตำบลวังหงส์ จัดขึ้นเป็นประจำทุกปี โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นการอนุรักษ์ สืบสานประเพณีของท้องถิ่น ตลอดจนการมีส่วนร่วมสืบสานประเพณีสงกรานต์จังหวัดแพร่ “ดอกลมแล้งบาน สงกรานต์หม้อห้อมแพร่” โดยเทศบาลตำบลวังหงส์ได้รับการสนับสนุนการจัดงานจากการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย โดยการประสานงานของท่าน สส.ศิริวรรณ ปราศจากศัตรู
ตำบลวังหงส์ หรือ “บ้านวังหงส์” มีอายุนับถึงปัจจุบันกว่า 200 ปี ,บรรพบุรุษของชาววังหงส์เป็นผู้อพยพมาจาก บ้านเชตวันและบ้านประตูมาร ตำบลในเวียง อำเภอเมืองแพร่ อพยพมาดั้งถิ่นฐานบริเวณริมฝั่งแม่น้ำยม โดยที่มาของชื่อ,มาจากทางทิศตะวันออกของหมู่บ้านมีหนองน้ำขนาดใหญ่ที่เกิดจากการเปลี่ยนเส้นทางน้ำ ของแม่น้ำยม มีน้ำใสสะอาดและระดับน้ำลึกมาก ชาวบ้าน จึงเรียกหนองน้ำนี้ว่า “วังน้ำลึก” ต่อมาได้มีหงส์สีขาวบริสุทธิ์รูปร่างสวยงามมากคู่หนึ่ง บินลงมาเล่นน้ำอย่างสนุกสนาน แล้วบินกลับไป, เป็นสิ่งมหัศจรรย์ที่ชาวบ้านไม่เคยพบเห็นมาก่อน จึงตั้งชื่อหนองน้ำ “หนองหงส์” และตั้งชื่อหมู่บ้านว่า “บ้านหนองหงส์”
ประเพณี (ป่าเวณี) ดำหัวหงส์ ของตำบลวังหงส์ เป็นประเพณี มีความสำคัญและมีความหมายต่อชาวตำบลวังหงส์ เพราะมีความเชื่อว่าพญาหงส์จะช่วยปกป้องบ้านวังหงส์ให้คลาดแคล้วจากภยันตรายต่าง ๆ ทั้งยังเป็นการสักการบูชาและรำลึกต่อหงส์ซึ่งก่อกำเนิดเป็นชื่อหมู่บ้าน และนามสกุลของชาวตำบลวังหงส์ จนได้ซื่อว่าเป็น”หมู่บ้านตระกูลหงส์”การประกอบพิธีกรรม “ดำหัวหงส์” ได้กำหนดให้วันที่ 16 เมษายน ของทุกปี เป็นวันประกอบพิธีในช่วงเทศกาลปี๋ใหม่เมือง, หรือช่วงเทศกาลสงกรานต์ ประกอบพิธีหลังจากที่ดำหัวพ่อแม่และผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือในวันพญาวัน (15 เมษายน) เรียบร้อยแล้ว แต่ละครอบครัวจะเตรียมเครื่องสักการะและนำไปถวายที่รูปปั้นหงส์สองตัวซึ่งตั้งอยู่ริมฝั่ง, “หนองหงส์” ณ อนุสรณ์สถานตำนานหงส์
เมื่อทำพิธีถวายเครื่องสักการะพญาหงส์เสร็จแล้ว ก็จะนำน้ำส้มปอยไปรดที่รูปปั้นหงส์ พร้อมทั้งอธิษฐาน,แล้วใช้มือรองน้ำส้มปอยที่ไหลลงจากตัวหงส์ไปลูบศีรษะของตนเองประเพณีดำหัวหงส์ (ป๋าเวณีดำหัวหงส์ ชาวตำบลวังหงส์ได้ยึดถือปฏิบัติต่อกันมาตั้งแต่สมัยบรรพบุรุษ อาจถือได้ว่าเป็นประเพณีหนึ่งเดียวในประเทศไทยที่เป็นแบบอย่างที่ดีในการอนุรักษ์ประเพณีวัฒนธรรมท้องถิ่น ผูกเรื่องราวความรักของหงส์สองตัวที่มีความรักมั่นคง เพื่อให้คนในชุมชนเกิดความรัก ความผูกพัน สามัดดีปรองดอง โดยนำคุณค่าของประเพณีรดน้ำดำหัว พ่อแม่ ผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือเนื่องในเทศกาลปี๋ใหม่เมืองที่มีสาระสำคัญ คือ การให้อภัยทุกเรื่องที่มีความขุ่นเคืองต่อกัน และการอวยพรให้ประสบความสำเร็จในสิ่งที่ปรารถนาในทางที่ถูกต้องตามหลักพระพุทธศาสนา นำมาสร้างคุณค่าให้กับสังคม สร้างแรงบันดาลใจให้กับผู้คน
