ช่วงเดือนมกราคม ถึงเดือน มีนาคม ของทุกปี จะเป็นช่วงอาชีพหลักของชาวบ้านน้ำฮอก ม.3 ต.บ้านเหล่า อ.สูงเม่น จ.แพร่ ที่จะออกขึ้นมะขามหวานตามสวนต่างๆ ทั่วจังหวัดแพร่ ที่เจ้าของสวนไม่ได้ดูแล แต่ให้ชาวบ้านน้ำฮอก มาเหมาซื้อมะขามเป็นสวนและดูแลเอาเอง โดยจะต้องมาตัดหญ้าใส่ปุ๋ย ซึ่งจะมีการจ่ายเงินมัดจำให้เจ้าของสวนมะขามก่อนทุกครั้ง
อาชีพเหมาเก็บมะขามหวาน เป็นอาชีพที่ทำกันทั้งหมู่บ้าน จากอาชีพเดิมรับจ้างขึ้นเก็บมะขามหวานให้พ่อค้ามะขามจังหวัดเพชรบูรณ์ เมื่อสามสิบปีก่อน ก่อนชาวบ้านผันตัวเอง มาเหมาสวนซื้อมะขามหวานขายเอง จนเป็นอาชีพหลักจนถึงปัจจุบัน เกือบทุกครัวเรือน ใช้แรงงานครอบครัวเป็นหลัก จะออกบ้านตั้งแต่เช้า มีบันไดไม้ไผ่ติดรถยนต์กระบะพร้อมคนในครอบครัว ที่สำคัญผู้หญิงบ้านน้ำฮอก ขึ้นบันไดสูงเกิน 10 เมตร เก็บฝักมะขามหวานเป็นกันทุกคน
เมื่อจะออกไปเก็บเกี่ยว ต้องเตรียมบันไดไม้ไผ่ ซึ่งเป็นเครื่องหากิน บันได ต้องทำใหม่ทุกปี ทำให้แข็งแรง บันไดไม้ไผ่ต้องมีความสูงเกิน 10 เมตร เนื่องจากสวนมะขามจะเป็นสวนเก่าปลูกมะขามหวานมาเกิน 20 ปี ขาดการดูแลไม่ได้ตัดแต่งกิ่ง ต้นจึงสูง เกิน 10 เมตร ทั้งนั้น ชนิดชาวบ้านแซวกันว่า “ดวงขึ้นสุดๆ” สูงกว่าบันไดต้องปีนกิ่งยอดขึ้นเก็บผักมะขามกันเลยทีเดียว
หลังเก็บฝักมะขามหวานได้แล้ว ต้องนำมาคัดขนาด หรือคัดเกรด ก่อนนัดแม่ค้ามารับซื้อถ้าได้ปริมาณพอกับความต้องการ มีกลไกตลาดรองรับกับอาชีพ ทำให้ช่วงสามเดือนในต้นปี ดวงขึ้น ของชาวบ้านทำรายได้พอใช้จ่าย
ปีนี้สภาพอากาศเอื้ออำนวยทำให้ช่วงเดือนมกราคมที่ผ่านมา มะขามหวานพันธุ์สีชมพู สร้างรายได้แล้วบางส่วน ช่วงนี้เข้าเดือนกุมภาพันธ์เป็นช่วงของมะขามหวานพันธ์สีทอง กำลังสุกได้ที่ ชาวบ้านน้ำฮอก ต้องเร่งเก็บเกี่ยวเพื่อทำงานเงิน ทำให้ ถือเป็นช่วง “ดวงขึ้น” ของชาวบ้านต้องเร่งรีบ “ขึ้นเก็บมะขาม” ให้ได้มากที่สุด เพราะทุกสวนที่ขึ้น คือเงินรายได้ของครอบครัว
